YANARDAĞ NE DEMEKTİR?
Yer yüzünün her hangi bir yerinde bir yanardağın oluşabilmesi için magmanın (Dünya'nın iç tabakalarında bulunan, yüksek basınç ve yüksek sıcaklıkta ergimiş ya da erimiş kayalar), yeryuvarlağının yüzeyinden dışarı büyük bir sıcaklık gürültüyle püskürerek çıkması gerekir. Güneş sistemindeki varlığını sürdüren kayalık gezegen ve aylarda (bazıları çok aktif olan) birçok yanardağ olmasına rağmen, bu olgu en azından Dünya'da, genellikle tektonik plaka sınırlarında görülür. Ne var ki, sıcak nokta yanardağlarında önemli istisnalar vardır.
Yanardağlar yoğunlukla tektonik plakaların en sıcak yerlerinde veya bu plakaların birleştiği yerlerde bulunurlar. Çünkü magmanın dışarı çıkması için en uygun yerler buralardır. Yeryüzünde bulunan yanardağların bazıları pasif, bazıları aktif bir şekilde bulunabilirken bu durum zaman içinde nöbetleşe de değişebilmektedir.
Bu dağ oluşumu genellikle yıllar içinde biriken enerji nedeniyle olur. Bu enerjinin ani bir şekilde çıkması sonucu yanardağların özellikle uç kısımlarının şekli daha çok koni veya kül konisi şeklinde olmaktadır. Okyanusların içinde gelişen yanardağların şekli ise genellikle dik sütunlar şeklindedirler ve bir süre sonra okyanusların ortasında adacıkların oluşmasını sağlarlar.
Yer küremizin iç kesimlerinin ekseriyetinin olduğu gibi, magmanın hareketleri ve dinamikleri de fazla iyi anlaşılamamıştır. Ancak bir püskürmenin, yanardağın altında bulunan katı bir tabakaya (Dünya'nın kabuğuna) doğru magmanın hareket ederek bir "magma odacığı"nı işgal etmesinin ardından geldiği bilinmektedir.
Bu zincirleme olayların en sonunda, odacıktaki magma yukarı doğru itilir ve gezegenin yüzeyine lav olarak yayılır ya da yükselen magma civardaki yer şekillerinde bulunan suyu ısıtır ve patlamalı buhar çıkışlarına neden olur. Bu çıkışlar ya da magmadan kaçan gazlar, kaya, kül, volkanik cam veya volkanik külün kuvvetli bir şekilde fırlatılmasına yol açar. Püskürmeler daima kuvvetli olsa da, akıntı veya büyük patlamalar şeklinde olabilirler.
Bu dağ oluşumu genellikle yıllar içinde biriken enerji nedeniyle olur. Bu enerjinin ani bir şekilde çıkması sonucu yanardağların özellikle uç kısımlarının şekli daha çok koni veya kül konisi şeklinde olmaktadır. Okyanusların içinde gelişen yanardağların şekli ise genellikle dik sütunlar şeklindedirler ve bir süre sonra okyanusların ortasında adacıkların oluşmasını sağlarlar.
YANARDAĞLAR NASIL OLUŞUR?
Yer küremizin iç kesimlerinin ekseriyetinin olduğu gibi, magmanın hareketleri ve dinamikleri de fazla iyi anlaşılamamıştır. Ancak bir püskürmenin, yanardağın altında bulunan katı bir tabakaya (Dünya'nın kabuğuna) doğru magmanın hareket ederek bir "magma odacığı"nı işgal etmesinin ardından geldiği bilinmektedir.
Bu zincirleme olayların en sonunda, odacıktaki magma yukarı doğru itilir ve gezegenin yüzeyine lav olarak yayılır ya da yükselen magma civardaki yer şekillerinde bulunan suyu ısıtır ve patlamalı buhar çıkışlarına neden olur. Bu çıkışlar ya da magmadan kaçan gazlar, kaya, kül, volkanik cam veya volkanik külün kuvvetli bir şekilde fırlatılmasına yol açar. Püskürmeler daima kuvvetli olsa da, akıntı veya büyük patlamalar şeklinde olabilirler.
Yanardağların nasıl sınıflandırılacağı konusu bilim insanları tarafından kesin bir şekilde halledilmiş değildir. Bu konudaki görüş ayrılıkları daha bu konuda çok yol kat edilmesinin gerekliliğini göstermektedir. Bir yanardağın ömrü bazen bir kaç ay bazen bir kaç milyon yıl olabilir. Bu konuda oldukça değişken yapıdadır denilebilir. Bu uzun ömürlü yanardağlarının varlığı aslında hem bilim insanlarının işini kolaylaştırmakta hem de bilimsel sınıflama konusunda tartışmalara yol açmaktadır.
Bilim insanlarının çoğu püskürmeye devam eden, gaz çıkışına izin veren ve zaman zaman yer hareketlerini tetikleyen etkiler gösteren dağları etkin yanardağlardan saymaktadırlar. Bazıları ise yakın geçmişte bu tip hareketler yapanları da etkin yanardağlar sınıflamasına dahil etmektedirler.
Bilim insanlarının çoğu püskürmeye devam eden, gaz çıkışına izin veren ve zaman zaman yer hareketlerini tetikleyen etkiler gösteren dağları etkin yanardağlardan saymaktadırlar. Bazıları ise yakın geçmişte bu tip hareketler yapanları da etkin yanardağlar sınıflamasına dahil etmektedirler.