Atmosfer
Basıncı
Atmosferi
oluşturan gazların belli bir ağırlığı vardır. Gazların yeryüzündeki cisimler
üzerine uyguladığı basınca atmosfer basıncı denir.
Normal
Hava Basıncı
45°
enlemlerinde, deniz seviyesinde ve 15°C sıcaklıkta ölçülen basınca normal hava
basıncı denir.
- Cıva
sütununun yüksekliği ile (normal basınç
760 mm)
- Cıva
sütununun ağırlığı ile (normal basınç 1033 gr)
- Kuvvet
birimi ile (normal basınç 1013 milibar) ifade edilir.
Basınç
barometre ile ölçülür. Cıvalı barometre, barograf, aneroid baramotre ve altimetre
gibi çeşitleri vardır.
Cıvalı
Barometre : Üstü açık bir kaba daldırılmış, yukarı ucu kapalı bir cam borudur.
Hava basıncı, boruyu dolduran cıva sütununu dengede tutar. Hava basıncı azalıp
çoğaldıkça cıva sütunu da alçalıp yükselir.
Cıvalı
barometre camdan yapıldığı ve hep düz durması gerektiği için her zaman kullanımı
kolay değildir.
Barograf
: Basıncı sürekli kaydeden ve yazıcı ucu bulunan bir tür madeni
barometredir.
Aneroid
Barometre : Madeni barometredir. Cıvalı barometrelerin kullanım alanının sınırlı
olması ve taşıma zorluğu nedeniyle geliştirilmiştir.
Altimetre
: Madeni barometrelerin bir çeşididir. Yükseldikçe basıncın azalması kuralına
dayanılarak, yüksekliklerin ölçülmesi amacıyla yapılmıştır.
Basınç
Etmenleri
Hava
basıncı çeşitli etmenler altında değişiklik gösterir.
Sıcaklık
(Termik Etken)
Basıncı
en çok etkileyen etmen sıcaklıktır. Sıcaklığın günlük mevsimlik değişimine bağlı
olarak basınç değişir. Isınan hava genleşerek yükselir. Gazların seyrelmesi
nedeniyle basınç düşer ve alçak basınç alanı oluşur. Soğuyan havada gaz
molekülleri sıkışarak ağırlaşır. Ağırlaşan gazlar yeryüzüne doğru yığılır ve
yüksek basınç alanı
oluşur.
Yükselti
Yeryüzünden
yükseldikçe;
Yerçekimi,
Atmosferdeki gazların miktarı
azalır.
Bunlara
bağlı olarak basınç düşer.
Hava
Yoğunluğu (Dinamik Etken)
1m3
havanın içerisindeki gazların miktarına hava yoğunluğu denir. Yoğunluk su buharına ve toz zerreciklerine
göre değişir.
Yerçekiminin
azalıp çoğalması,
Havanın
ısınıp soğuması,
Yükseltinin
artması,
Dünya’nın
ekseni çevresindeki dönüşü,
Hava
yoğunluğunun değişmesine neden olur.
Hava
yoğunluğu arttıkça basınç yükselir, yoğunluk azaldıkça basınç
düşer.
Yerçekimi
Dünya’nın
geoid şekli nedeniyle yerçekiminin Ekvator’dan
kutuplara doğru artması, basıncın kutuplarda yüksek olmasının nedenlerinden
biridir.
Mevsim
Mevsimlerin
basınç üzerindeki etkisi ılıman kuşakta belirgindir. Yaz aylarında ısınmanın
etkisiyle karalar alçak basınç, denizler ise yüksek basınç alanıdır. Kışın ise
denizler alçak basınç, karalar yüksek basınç alanıdır. Bu durum sıcaklığın
basınç üzerindeki etkisini kanıtlar.
Dünya’nın
Günlük Hareketi
Dünya,
ekseni çevresinde döndüğü için hava akımları yönlerinden sapar. Sapmalar sonucu
30°enlemlerinde alçalıcı hava hareketleri ile yoğunluk arttığından basınç
yükselir ve dinamik yüksek basınç alanı oluşur.
60°
enlemlerinde ise batı ve kutup rüzgarları karşılaşır. Bu rüzgarların
birbirlerini iterek yükselmesiyle 60° enlemlerinde gaz yoğunluğu azaldığından
basınç düşer. Böylece dinamik alçak basınç alanı oluşur.
UYARI
: Dünyanın günlük hareketi sonucunda hava akımlarının sapması, dinamik basınç
alanlarını oluşturur. Dünya’nın ekseni çevresindeki hareketine bağlı olarak
oluşan basınçlara dinamik basınç denir.
Basınç
Tiplerinin Özellikleri :
1013
milibardan düşük olan basınçlara alçak basınç (siklon) yüksek olanlara ise
yüksek basınç (antisiklon) denir.
Alçak
Basınç (Siklon)
Termik
ve dinamik alçak basınç merkezlerinde benzer hava hareketleri
görülür.
Havanın
yoğunluğu azdır.
Hava
yükseltici bir hareket gösterir.
Yeryüzündeki
hava hareketi çevreden merkeze doğrudur.
Merkezden
çevreye doğru basınç artar.
Dünya’nın
günlük hareketi nedeniyle hava akımları, Kuzey Yarım Küre’de saat ibresinin
tersi yönde, Güney Yarım Küre’de ise
saat ibresi yönünde sapmaya uğrar.
UYARI
: Basınç farkının olduğu yerlerde, hava hareketi her zaman yüksek basınçtan
alçak basınca doğrudur.
Termik
alçak basıncın etkili olduğu alanlarda hava sıcaklığı
yüksektir.
Dinamik
alçak basıncın etkisi altında olan yerlerde sıcaklık
düşüktür.
Yüksek
Basınç (Antisiklon)
Termik
ve dinamik yüksek basınç
merkezlerinde benzer hava
hareketleri görülür.
Havanın
yoğunluğu fazladır.
Hava
alçalıcı bir hareket gösterir.
Yeryüzündeki
hava hareketi merkezden çevreye doğrudur.
Dünya’nın
günlük hareketi nedeniyle hava akımları, Kuzey Yarım Küre’de saat ibresi
yönünde, Güney Yarım Küre’de saat ibresinin tersi yönde sapma
gösterir.
UYARI
: Basınç farkının olduğu yerlerde, hava hareketi her zaman yüksek basınçtan
alçak basınca doğrudur.
Dinamik
yüksek basıncın etkili olduğu yerlerde hava sıcak ve kurudur. Termik yüksek
basıncın etkili olduğu yerlerde ise hava soğuk ve kurudur.