Dünya’da
İklimler
Bir
yerde benzer sıcaklık, basınç, rüzgar, nemlilik ve yağış özelliklerinin uzun
süre etkili olmasıyla iklim tipleri belirmektedir. İklimi oluşturan bu öğelerden
birinin ya da ikisinin farklı olması, değişik iklim
tiplerinin ortaya çıkmasına neden olur.
Dünya’da
görülen iklimler, sıcak kuşak iklimleri, ılıman kuşak iklimleri ve soğuk kuşak
iklimleri olarak üöç ana bölümde
toplanır.
Sıcak
Kuşak İklimlerinin Ortak Özellikleri
- Yıllık
sıcaklık ortalamaları 20°C’nin
üstündedir.
- Sıcaklık
farkları Ekvator’dan uzaklaşdıkça
artar.
- Soğuk
mevsim yoktur.
- Yağış
özellikleri farklılık gösterir.
Ekvatoral
İklim
Ekvatoral
İklimin Özellikleri
Yıllık
sıcaklık ortalamasının 20°C’nin üstünde olduğu
ekvatoral iklimde yıl boyunca yaz koşulları yaşanır.
Güneş
ışınları, yıl boyunca dik ve dike yakın açılarla geldiğinden yıllık sıcaklık
farkı azdır.
Yıl
boyunca yükseltici hava hareketlerine bağlı olarak konveksiyonel yağış görülür.
Yıllık
yağış miktarı 2000 mm’nin üzerindedir. Her mevsimin
yağışlı olduğu ekvatoral bölge akarsularının rejimleri düzenlidir ve yıl boyunca
bol su taşır. Güneş ışınlarının dik
geldiği Mart ve Eylül aylarında yağışlar artar. Bu nedenle ekinokslarda (21 Mart
– 23 Eylül) akarsularda kabarma olur.
Konveksiyonel
Yağış : Isınan havanın yükselerek soğuması ile oluşan
yağışlardır.
UYARI
: Ekvatoral iklimde yıllık sıcaklık farklarının az olması güneş ışınlarının yere
değme açılarının az değişmesiyle, günlük sıcaklık farklarının az olması ise nem
oranının yüksek olmasıyla ilgilidir.
Ekvatoral
İklimin Doğal Bitki Örtüsü
Yıl
boyunca sıcaklık ve nem koşulları elverişli olduğundan sürekli yeşil kalabilen
yayvan yapraklı ağaçlardan oluşan gür ormanlardır. Yağmur ormanları adı verilen
bu ormanlardaki ağaçların boyu yağış miktarının fazla olması nedeniyle 40-60 m
lere kadar çıkabilir. Ormanaltı floarası da çok
zengindir.
Ormanaltı
Florası : Orman örtüsü altında loş ortamda yetişen, çoğunlukla ot ve sarmaşık
türlerinin oluşturduğu bitki topluluğudur.
Ekvatoral
İklimin Görüldüğü Yerler
10°
Kuzey ve Güney enlemleri arasında,
Güney
Amerika’da Amazon Havzası’nda,
Afrika’da
Kongo Havzası’nda ve Gine Körfezi kıyılarında,
Asya’da
Endonezya Adaları’nda görülür.
Yazları
Yağışlı Tropikal İklim (Savan)
Yıllık
sıcaklık ortalaması 20°C’nin
üstündedir.
Yazlar
sıcak ve yağışlı, kışlar sıcak ve kurak geçer
Güneş
ışınlarının dik açıyla geldiği yaz aylarında konveksiyonel yağışlar görülür.
Kış
aylarında subtropikal yüksek basıncın (DYB) etkisinde
kaldığından kış kuraklığı belirgindir.
Yıllık
yağış miktarı 1000 mm civarındadır.
UYARI
: Savan ikliminde günlük sıcaklık farkları, nemlilik nedeniyle yazın az, kışın
fazladır.
Yazları
Yağışlı Tropikal İklimin (Savan İklimi)
Doğal Bitki Örtüsü
Yaz
yağışlarıyla yeşeren, uzun boylu, gür ot topluluklarıdır. Bunlara savan adı
verilir. Savanlar arasında yer yer kurakçıl ağaçlar
görülür. Akarsu boylarında ise galeri ormanları görülür.
Yazları
Yağışlı Tropikal İklimin (Savan İklimi) Görüldüğü
Yerler
10°
enlemleri ile dönenceler arasında,
Orta
Amerika’da,
Sahra
Çölü ile Ekvatoral Afrika arasında,
Güney
Afrika’da,
Güney
Amerika’da,
Kuzey
Avustralya’da,
Madagaskar’ın
batısında görülür.
Muson
İklimi
Muson
İkliminin Özellikleri
Kış
sıcaklığı 10°C - 20°C arasında değişir. Yıllık sıcaklık ortalaması 20°C nin üstündedir.
Muson
rüzgarlarının etkisiyle yazlar sıcak ve bol yağışlı geçer. Kışlar ise ılık ve
kuraktır.
Çoğunlukla
2000 – 5000 mm arasında değişen yıllık yağış miktarı bazı yerlerde 10000 mm’yi geçmektedir. Örneğin
Hindistan’ın Çerapunçi kasabasında yıllık yağış
miktarı 12000 mm’yi bulmaktadır.
Yaz
aylarında orografik yağışlar
görülür.
Orografik
Yağışlar : Nemli hava kütlelerinin bir dağ yamacına çarparak yükselmesi
sonucunda oluşan yağışlardır.
Muson
İkliminin Doğal Bitki Örtüsü
Yağışın
fazla olduğu yerlerde, kış aylarında yapraklarını döken yayvan yapraklı
ağaçlardan oluşan ormanlar görülür. Bu ormanlara muson ormanları
denir.
Muson
İkliminin Görüldüğü Yerler
Güney,
Doğu ve Güneydoğu Asya kıyılarında,
Madagaskar’ın
doğusunda,
Avustralya’nın
kuzeydoğusunda,
Kuzey
Amerika’nın güneydoğu kıyılarında görülür.
Çöl
İklimi
Çöl
İkliminin Özellikleri
Günlük
ve mevsimlik sıcaklık farklarının azla olması karakteristik
özelliğidir.
Yağışlar
yok denecek kadar azdır.
Sıcaklık
farklarının fazla olması, kayaların fiziksel olarak parçalanıp ufalanmasına
neden olur.
Kimyasal
çözülme yetersiz olduğundan toprak oluşumu zordur.
Çöl
İkliminin Doğal Bitki Örtüsü
Kuraklığa
uyum sağlamış olan kurakçıl otlar ve çalılardan oluşur. Kuraklığa en iyi uyum
sağlamış bitkiler, gövdesinde çok miktarda su biriktirebilen kaktüslerdir.
Üzerlerindeki küçük dikenler, bitkinin ısı kaybını azaltmaktadır. Ayrıca yer
altı sularının yüzeye çıktığı yerlerde vahalar oluşmuştur.
Vaha
: Çöllerde suyun bulunduğu, bitkilerin yetişebildiği, insanların yerleşip
barındığı yerdir. Vahalar akarsu boylarında, kuyuların açıldığı yerlerde, büyük
su kaynakları yanında gelişmiştir.
Çöl
İkliminin Görüldüğü Yerler
Asya
Kıtası’nda; Arabistan, Gobi, Taklamakan Çöllerinde,
Kuzey
Amerika’da; Kaliforniya, Nevada, Kolorado, Meksika Çöllerinde,
Afrika’da;
Büyük sahra, Kalahari, Namibya
Çölleri’nde,
Avustralya’da;
Büyük Kum Çölü’nde,
Güney
Amerika’da; Atakama Çölü’nde
görülür.
UYARI
: Çöllerin en büyük bölümü Kuzey yarım Küre’dedir. Bu durum, karaların Kuzey
Yarım Küre’de Güney Yarım Küre’den daha fazla olmasının
sonucudur.
Ilıman
Kuşak İklimleri
Ilıman
Kuşak İklimlerinin Ortak Özellikleri
Yıllık
sıcaklık ortalamaları 20°C’nin
altındadır.
Sıcaklık
farkları belirgindir.
4
mevsim yaşanır.
Akdeniz
İklimi
Akdeniz
İkliminin Özellikleri
Yazları
sıcak ve kurak geçer.
Yıllık
ortalama sıcaklık 18°C - 20°C arasında değişir.
Yazın
genişleyen subtropikal antisiklon (DYB), Akdeniz iklim
bölgesinde yaz kuraklığını belirginleştirir.
Kışlar
ılık ve yağışlıdır. Çünkü kış aylarında gezici alçak basınçlar cephesel
yağışlara neden olur.
Yıllık
ortalama yağış miktarı 600-1000 mm arasında değişir ve yağış rejimi
düzensizdir.
Kar
yağışı ve don olayı ender görülür.
Don
Olayı : Havanın açık ve durgun olduğu kış gecelerinde aşırı ısınma nedeniyle
toprak donar. Don olayı tarımsal üretime büyük ölçüde zarar verir. Karasal
bölgelerde don olayı sık görülür.
Akdeniz
İkliminin Doğal Bitki Örtüsü
Kısa,
bodur ağaç ve çalılardır. Bu bitki örtüsüne maki adı verilir. Yaz kuraklığına
uyum sağladığından yaprakları genellikle sert, tüylü, ince ve
uzundur.
Zeytin,
defne, keçiboynuzu, mersin, lavanta, kekik ve zakkum
maki bitki topluluğu içinde yer alır.
Akdeniz
İkliminin Görüldüğü Yerler
Akdeniz
çevresindeki ülkelerde,
Güney
Portekiz kıyılarında,
Afrika’da
Kap Bölgesi’nde,
Güneybatı
Avustralya kıyılarında,
Orta
Şili’de,
Kuzey
Amerika’da Kaliforniya yöresinde,
Güney
Afrika Cumhuriyeti’nin Güney kıyılarında görülür.
UYARI
: Akdeniz iklimi genellikle 30°-40° enlemleri arasında
görülür.
Ilıman
Kuşak Okyanus İklimi
Ilıman
Kuşak Okyanus İkliminin Özellikleri
Orta
Kuşak kıtalarının batı kıyılarında, batı rüzgarlarının ve sıcak su akıntılarının
etkisiyle gelişen bir iklim tipidir.
Yıllık
ortalama sıcaklık 20°C’nin
altındadır.
Sıcaklık
farkları belirgin değildir.
Yazlar
serin ve yağışlı, kışlar ılık ve yağışlı geçer.
Her
mevsim yağışlıdır. Sonbahar ve kış yağışları daha
belirgindir.
Kar
yağışı ve don olayı ender görülür.
Kış
aylarında cephesel, yaz aylarında hem
cephesel hem de yükselim yağışları görülür.
UYARI
: Okyanus ikliminin belirmesinde temel etken batı rüzgarları ve sıcak su
akıntılarıdır.
Ilıman
Kuşak Okyanus İkliminin Doğal Bitki Örtüsü
Yayvan
ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşan karma ormanlardır.
Yer
yer çayırlar görülür.
Ilıman
Kuşak Okyanus İkliminin Görüldüğü Yerler
Kuzey
Amerika’nın batı ve güneydoğu kıyılarında,
Güney
Amerika’nın güneybatı kıyılarında,
Batı
Avrupa’nın Atlas Okyanusu kıyılarında,
Yeni
Zellanda’da,
Afrika’nın
güneyinde,
Avustralya’nın
doğusunda,
Tasmanya’da
görülür.
Ilıman
Kuşak Karasal İklim
Ilıman
Kuşak Karasal İklimin Özellikleri
Yazlar
sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlı geçer.
Günlük
ve mevsimlik sıcaklık farkları belirgindir.
En
yağışlı mevsim ilkbahardır.
Don
olayı sık görülür.
Sıcak
çöllerin kenarlarında görülen karasal iklimde yaz mevsimi kısa
sürer.
UYARI
: Ilıman karasal iklimde kış aylarındaki yağış azlığı, termik yüksek basıncın
etkili olmasına bağlıdır. Yazın görülen yağışlar ise konveksiyoneldir.
Ilıman
Kuşak Karasal İklimin Doğal Bitki Örtüsü
İlkbahar
yağışlarıyla yeşeren, yaz kuraklığı ile sararan kısa boylu otlardır. Bunlara
step ya da bozkır denir. Steplere Kuzey Amerika’da
preri, Güney Amerika’da pampa adı verilir. Yüksek
yerlerde yer yer iğne yapraklı ağaçlar
görülür.
Ilıman
Kuşak Karasal İkliminin Görüldüğü Yerler
Kuzey
ve Güney Amerika’nın iç kısımlarında,
Anadolu’nun
iç kısımlarında,
Irak’ta,
İran’da,
Türkistan’da,
Afrika’nın
iç kısımlarında,
Avustralya’nın
iç kısımlarında görülür.
Soğuk
Kuşak İklimleri
60°
- 90° enlemleri arasında görülür.
Sıcaklık
yıl boyunca düşüktür.
İklimin
elverişsiz olması tarımı sınırlandırmaktadır.
Soğuk
Kuşak Karasal İklim
Soğuk
Kuşak Karasal İklimin Özellikleri
Bu
iklim iki alt bölüme ayrılır.
Yazı
ve Kışı Soğuk Karasal İklim
Yıllık
sıcaklık farkları belirgindir.
Yazlar
soğuk, yer yer serin ve kısa, kışlar ise çok soğuk,
uzun ve karlı geçer. Kar uzun süre toprakta kalır.
En
yağışlı mevsim yazdır ve konveksiyonel yağış
görülür.
Sıcaklık
ortalamalarının Ekvator’a doğru gidildikçe artmasına bağlı olarak bu iklim tipi
değişir ve yazları sıcak karasal iklime geçilir.
Yazları
Sıcak Karasal İklim
Kış
sıcakları -10°C’nin altına
inmez.
Yaz
sıcaklıkları 20°C nin üstüne
çıkar.
Yağış
miktarı fazladır. İlkbahar ve yaz yağışları daha
belirgindir.
Soğuk
Kuşak Karasal İklimin Doğal Bitki Örtüsü
İğne
yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlardır. Bu bitki örtüsüne tayga adı verilir.
Yer
yer çayırlar görülür.
Soğuk
Kuşak Karasal İklimin Görüldüğü Yerler
Soğuk
kuşağın yazları sıcak karasal iklimi,
ABD’nin
kuzeydoğusunda,
Kanada’da,
Kuzey
Çin’de,
Mançurya’da,
Rusya’da,
Orta
Sibirya’da görülür.
Soğuk
kuşağın yazları da soğuk karasal iklimi,
Asya,
Avrupa ve Amerika kıtalarının kuzeyinde, tundra ikliminin altında bir kuşak
halinde görülür.
Tundra
İklimi
Tundra
İkliminin Özellikleri
- Yazlar
çok kısa ve serin geçer. Yaz sıcaklığı 10°C’nin üstüne
çıkmaz.
- Yıllık
yağış miktarı 250 mm civarındadır.
- Kışlar
çok soğuk ve uzun geçer.
- Toprak
kış aylarında donmuş haldedir.
- Yaz
aylarında toprağın üst kısımlarında çözülmeler görülür ve bataklıklar
oluşur.
Tundra
İkliminin Doğal Bitki Örtüsü
Düşük
sıcaklığa ve kuraklığa uyum sağlamış olan kısa boylu çalılar, otlar ve
yosunlardır.
Bu bitki örtüsüne tundra adı
verilir.
Tundra
İkliminin Görüldüğü Yerler
60°-70°
enlemleri arasında,
Asya’da,
Avrupa’da,
Kanada’nın
kuzey kısımlarında,
Güney
Amerika’nın güney kısımlarında görülür.
Kutup
İklimi
Kutup
İkliminin Özellikleri
Sıcaklık
yıl boyunca 0°C’nin altındadır.
Sıcaklığın
düşük olması buharlaşmayı engellediği için yağış az ve kar
biçimindedir.
Sürekli
donmuş halde olan toprak kar ve buz ile kaplıdır.
Kutup
İkliminin Doğal Bitki Örtüsü
Toprak
, sürekli kar ve buz örtüsü ile kaplı olduğu için bitki örtüsünden söz
edilemez.
Kutup
İkliminin Görüldüğü Yerler
Kutuplar
çevresinde,
Grönland’da,
Antartika’da
görülür.